N'oge na-adịghị anya gara aga, Zimbabwe nọ na akụkọ maka ihe ọjọọ niile. Ọgba aghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị, mgba klaasị nke steeti na-akwado n'usoro agbụrụ na oke ọnụ ahịa bụ ihe niile mere obodo na-adịghị mma.
Ngwa ngwa na-aga n'ihu ugbu a na foto bụ kpamkpam megidere. Enwere nkwụsi ike ndọrọ ndọrọ ọchịchị na mba ahụ na nlọghachi nke ọchịchị onye kwuo uche ya, ọha mmadụ adịghị ekewa karịa ka ọ dị na ọnụ ọgụgụ ya na akụ na ụba amaliteghachila.
Ọ bụ ezie na ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nkà mmụta mmekọrịta ọha na eze abụghị ihe mgbapụta anyị, ọ bụ ihe na-adọrọ mmasị na mgbe kụsịrị 800%+ onu oriri kwa afọ na 2020, Naanị ụlọ akụ mba ụwa toro obodo ahụ maka mgbake siri ike na ntọala akụ na ụba isi.
Iji chọpụta ka Zimbabwe si mezuo nke a, anyị na-abanye miri emi n'ime ihe niile gbasara akụ na ụba iji mụtakwuo.
1. Afọ furu efu - 1997-2009
1.1 Mmalite dị umeala n'obi
– Zimbabwe – GDP Growth Trend
Zimbabwe, nke bụbu Rhodesia, bụ obodo na-enweghị oke na South Africa nke ọtụtụ n'ime ha nwetara ọchịchị na 1980 ka ogologo agha obodo dị n'etiti ndị ọcha pere mpe na-achị na ọtụtụ ụmụ amaala ojii.
Nkwekọrịta Lancaster House, nke kwụsịrị agha ahụ, nyefere ikike n'aka ndị isi ojii ka ọ na-echekwa ikike nnwere onwe nke ndị nwe ala ọcha bụ ndị, dịka ndị bi n'ọgbọ, kwupụtara onwe ha dị ka ndị Africa & họrọ ịghara ịlaghachi na Britain.
N'ime afọ 17 sochirinụ, mba ahụ nwere nkwụsi ike dị ala site na ndọrọ ndọrọ ọchịchị na mmekọrịta ọha na eze ọ bụ ezie na ọganihu akụ na ụba na ọgba aghara na-aga n'ihu, bụ nke a na-emekarị maka mba ndị na-emepe emepe na-adabere na ngwongwo ndị bụ isi. N'ihi ya, ọnụ ahịa mineral na ihe ọkụkụ n'ụwa nile mere ka a kwụsị ịrụ ọrụ akụ̀ na ụba mba ahụ ma ọ bụ ụkọ mmiri ozuzo na-aga n'ihu bụ́ nke ga-emebisị mmepụta nri kpam kpam.
1.2. Black November 1997
N'ọnwa Nọvemba 1997, na-esochi ihe siri ike ngwaahịa ahịa ndakpọ, akara akụ na ụba na-esighị ike gafere n'ime nnukwu ọgba aghara obodo. Otu n'ime ndị na-alụ ọgụ megide nnukwu ihe isi ike akụ na ụba bụ ndị agha agha obodo nke mba ahụ.
Ọ dị mkpa ịkọwa ebe a na n'oge a, onye isi ala mgbe ahụ, Mr. Robert Mugabe, anọwo n'ọchịchị kemgbe afọ 17. Dị ka onye ndú ndị nnupụisi nkịtị nke lụrụ ọgụ n'ọgbọ agha ma nweta nkwekọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke dugara n'ịchịisi ọtụtụ ndị, ọ bụ onye a na-akwanyere ùgwù nke ukwuu.
N'okpuru nduzi ya, ndị agha agha agbahapụla ngwa agha ma nwee nnukwu mbọ e mere iji tinyeghachi ha n'ime ngwa akụ na ụba mana enwere obere ihe ịga nke ọma nyere akụ obodo ahụ.
Ọ bụ mgbe ahụ site n'ọnọdụ adịghị ike & ihe egwu a na-eche site na isi ike ya ka President Mugabe kwupụtara Mmemme enyemaka akụ na ụba iji mee ka obi dajụọ ndị agha agha. Naanị nsogbu bụ na mmemme ahụ ga-efu 3% nke GDP n'ụdị ịkwụ ụgwọ ego otu oge!
1.3 Nsogbu 98 & 99
Obodo ahụ enweghị ego maka ịkwụ ụgwọ ego. Ha buru ụzọ nwaa ibuli otu ihe ahụ site n'ụtụ nke ndị ọchụnta ego megidere nke ukwuu.
Ọzọ, ha malitere ịgbazinye ego, nke na-etinye nrụgide na dollar Zimbabwe. Ego mba ahụ gara n'ihu na-emebi emebi ka o sonye na mgbasa ozi mba dị iche iche na 1998 maka agha Kongo nke abụọ. 1999 wetara oké ọkọchị & ndabara ndị ọrụ na ụgwọ ụgwọ ndị ọchịchị.
1.4. Ndozigharị ala
Site na ndakpọ akụ na ụba na-agbada & na-atụ aro nnukwu ọgba aghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị, Gọọmenti tụgharịrị uche nke ọha mmadụ site n'ịmalite usoro mgbanwe ala, bụ nke a ga-ekesa ala ndị ọcha biri na ndị ọrụ ugbo ojii. Ọgba aghara sochiri, ndị ọcha na-agbapụ na mba & nkatọ mba ụwa butere mmachi megide obodo n'onwe ya.
Mmetụta dị na akụ na ụba na-agbawa obi, n'ihi na mmachi na-eme ka atụmanya nke itinye ego na mba ọzọ. N'aka nke ọzọ, mmepụta ugbo dara ada n'ihi na ndị ọrụ ugbo ojii enweghị ego ma ọ bụ nka ha ga-eji rụọ nnukwu ọrụ ugbo wee malite ọrụ ugbo na-akpata obere ihe.
Nke a bụ n'ihi na ejirila ọtụtụ ala n'ike, na "ndị nwe" ojii ọhụrụ ahụ enweghị akwụkwọ kwesịrị ekwesị ha ga-erute. ụlọ akụ maka ego ọrụ.
1.5. Ịrị elu elu
Mbelata nke mmepụta akụ na ụba sitere na mmachi na mmetụta nke mgbanwe mgbanwe ala na-eme ihe ike mere ka ọ dịkwuo njọ na ego ọha na eze. Gọọmenti malitere ibiri ihe ọ nwere ike, mana ọ na-ebikarị ego.
Mmetụta ahụ bụ na site na 2004 ruo 2009, mba ahụ jidere na nnukwu hyperinflationary spiral na onu oriri na-arị elu na 6,600% site na atụmatụ ụfọdụ. Dollar Zimbabwe tụfuru ntụkwasị obi niile na gọọmentị malitere imejuputa njikwa ọnụahịa. Nke a mere ka nsogbu ahụ ka njọ ka ndị mmadụ malitere itinye aka na akụ na ụba nkịtị.
2. Afọ iri nke dollar
2.1. Nzọụkwụ mbụ
Na 2009, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị atọ na nzuko omeiwu kwetara guzobe Gọọmenti nke National Unity iji mee mgbanwe mgbanwe akụ na ụba na-egbu mgbu ma na-atụ anya na ịdị n'otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nkwụsi ike ga-emepụta ebe dị mma iji nyere aka weghachite akụ na ụba.
Nzọụkwụ mbụ nke Gọọmenti ọhụrụ mere bụ na February 2009 mgbe ha kwadoro azụmahịa ego mba ọzọ n'ụzọ iwu kwadoro na akụ na ụba ụlọ. Mmetụta ya bụ na ka ọ na-erule Eprel 2009, dollar Zimbabwe tụfuru ntụkwasị obi niile ma kwụsịtụrụ kpamkpam. US$ ghọrọ ego gọọmentị maka azụmahịa azụmahịa.
2.2 Mmetụta izizi
Mmetụta nke mmegharị a dị oke mma. Ọnụ ego gbanwere, usoro ụlọ akụ kwụsiri ike & ọganihu akụ na ụba malitere. Agbanyeghị, enwere nsonaazụ na-adịghị mma:
- Ndị mmadụ nọgidere na-enweghị ntụkwasị obi na ụlọ akụ ma na-edebe isi obodo ha na akụ na ụba na-adịghị ahụkebe, nke nọgidere na-abụ nsogbu na ego ọha na eze, na-amanye Gọọmenti n'ime ọnọdụ ịkwụ ụgwọ mgbe ị na-aga.
- Nke a nwere mmetụta agbakwunyere nke ọnụ ahịa ọmụrụ nwa dị oke elu, ebe ụlọ akụ enweghị isi ego ha ga-agbazinye ma nyere aka na-agbaji ụkwụ nke akụ na ụba.
- Ọ bụ ezie na US$ rụrụ ọrụ dị ka ego gọọmentị, ozuzughị ihe niile achọrọ nke sistemụ ego chọrọ. Isi n'ime okwu ndị a bụ ego ego ma ọ bụ nsogbu nke obere ụka. N'ịbụ ndị na-enweghị obere mgbanwe, a manyere ndị bi na ya ịnara mkpụrụ ego rand South Africa. Akụkọ na-atụkwa aro ịre ahịa condom, oge ikuku mkpanaka, na sweets.
- Mba ahụ anaghị ebupụ ya nke ọma maka ọnụ ahịa dollar na-aga n'ihu ka ọ na-abata na akaụntụ maka uto. N'ihi ya, ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ, na-akwadoghị iwu, malitere ịzụ ahịa n'ụdị ego ndị ọzọ, nke mere ka ndị na-emepụta ego adịgboroja.
2.3. Ọtụtụ n'ime otu mmejọ ahụ
Ka e mechara ntuli aka n'afọ 2013, bụ nke ebubo nrụrụaka juru ebe niile, ndị otu Mr. Robert Mugabe meriri n'ọkwa n'ọnụ ọgụgụ nke a họpụtara ya dịka onye isi ala. O di nwute, otu mmejọ ahụ gara n'ihu na:
- Amụma a na-eme ngwa ngwa gbasara indigenization nke akụ na ụba nke ụlọ ọrụ niile kwesịrị ịbụ opekempe nke 51% nke ndị ojii nwere, na-agbakwunye na ejighị n'aka & na-egbochi itinye ego;
- Na-eme ka ndị ọrụ obodo na-arụ ọrụ okpukpu abụọ iji nye ọrụ na gburugburu ebe akpa ego gọọmentị ekweghị nkwa dị otú ahụ. Ihe si na ya pụta bụ na afọ ole na ole ka e mesịrị, a ghaghị ibelata ọnụ ọgụgụ ndị ọrụ obodo nke ukwuu.
- Mgbalị dị iche iche iweghachite dollar Zimbabwe na-enweghị usoro iwulite ntụkwasị obi dị mkpa. Nsonaazụ abụrụla nke ejighị n'aka & nnukwu akụ na ụba ojii, na-aga n'ihu na-eji US$ dị ka ego gọọmentị.
2.4. Mfefe ndị China
Ọ bụghị ihe niile furu efu n'oge a. Gọọmenti Mugabe, n'okpuru nrụgide na-aga n'ihu site na mmachi US, lere anya n'ebe ọzọ maka nkwado akụ na ụba ma nwee ihe ịga nke ọma ruo n'ókè ụfọdụ.
Nke a sitere na itinye ego ndị China na mineral, ọrụ ugbo na Zimbabwe. njem ngalaba. Nsonaazụ a na-agba ume, na mpaghara 3 niile gosipụtara ọganihu.
Otú ọ dị, ndị a bụ site na & nnukwu mbelata nke nsogbu maka nnukwu nsogbu ọzọ. N'ezie, nke a ebutela egwu na mba ahụ ga-aghọ obodo ndị China n'ụzọ dị irè.
3. Mwute olileanya
3.1. Mgbake akụ na ụba dị nkọ
Ebe ụwa niile nọ na mkpọchi, akụ na ụba Zimbabwe tara ahụhụ nke ukwuu site na ọrịa coronavirus. Otú ọ dị, n'ihi ọnọdụ ya dị ka onye na-emepụta ihe ndị bụ isi, mba ahụ hụrụ ọganihu ngwa ngwa na uba.
Dị ka ọ dị Bank World, Akụ na ụba toro site na 5.8% na 2021 na-eso mkpirisi nke 6.2% na 2020. Ihe mere etinyere na-eme ka ịgụ akwụkwọ na-atọ ụtọ:
- Ọganihu GDP na-eduga site na mgbake na mpaghara ọrụ ugbo na ụlọ ọrụ mmepụta ihe. Anyị maara na nhazigharị ala na mmachi mgbochi emebiela ngalaba abụọ a. Achọọla enyemaka ndị China maka mgbake ebe a, bụ nke e nwetara site na oke iwe ihe ubi.
- Mbelata n'ọnụ ahịa n'ihi amụma ego siri ike. Ọnụego ọmụrụ nwa dị elu & usoro amụma nyere aka kwụsị ọnụego mmụba sitere na 838% na 2020 ruo 60% na 2021.
- N'otu oge ahụ, Gọọmenti gbalịsiri ike ibi ndụ n'ụzọ ọ na-enweta site n'ịgbaso iwu gbasara mmefu ego. Ọ nweghị nke ngafe gara aga akwadoro, yana mmefu mmepe dabara na ego.
- Mbupụ dị elu na ego ndị ọrụ nyere aka na nguzozi nke ọnọdụ ịkwụ ụgwọ. A na-enwekarị ike abụọ na-egwu ebe a. Otu, na ozugbo nsogbu COVID-19 gasịrị, na mmepụta ụwa na-alọghachi na ntanetị, enwere nnukwu ọchịchọ maka ngwa ahịa mbụ, ọkachasị mineral. Nke a nyeere akụ na ụba Zimbabwe aka ka ọchịchọ & ọnụ ahịa bilitere. Nke abuo, n'ihi mkpọchi mkpọchi ahụ, a chụrụ ndị ọrụ si mba ọzọ wee họrọ ịlaghachi n'ụlọ, ya mere ọnụ ọgụgụ mbupụ dị elu.
- Ọkwa ịgba ọgwụ mgbochi zuru oke megide coronavirus kwere ka akụ na ụba rụọ ọrụ na-enweghị mkpa ọgbaghara site na mkpọchi mkpọchi. Ọzọ, ndị China nyere aka na mmesapụ aka ebe a.
3.2. Ihe nkuzi
N'akụkọ ihe mere eme ya niile, ndị isi ọchịchị Zimbabwe yiri ka ọ na-agbagha echiche nkịtị. Nke a bụ ọchịchọ nke ndị nọ n'ọchịchị ime ka ọchịchị ha dị ogologo n'ihi ọdịmma nke ọha mmadụ. Ihe kachasị njọ bụ na echiche mgbanwe mgbanwe nke dị na 1970 na-aga n'ihu na-emegbu ya na-esi na ya pụta.
Were, dịka ọmụmaatụ, ego 1997 nyere ndị agha agha. Kama itinye aka n'ihe ha chọrọ, ọ gaara abụ ihe amamihe dị na ya ịkpọ ntuli aka ọhụrụ maka okwu ndị dị otú a ka etinyere ya dị ka akụkụ nke okwu ndọrọ ndọrọ ọchịchị sara mbara.
Otu ihe ahụ na-agakwa maka ndozigharị ala na-adịghị mma & emezighị nke ọma. Echiche ka mma gaara abụ iguzobe otu ndị ga-agba ume ijikọ ọnụ nwe ala ma na-ekwe ka ụzọ ọrụ ugbo siri dị elu gaa n'ihu.
N'otu aka ahụ, gọọmentị nabatara ikewapụ mba ụwa dị ka a ga-asị na ọ bụ ihe nrite. Nke bụ́ eziokwu bụ na ọ bụrụ na ọ bụghị ndị China, ha gaara agbasa n’agha obodo ka njọ.
Ọzọ, nnyefe nke post a abụghị nkọwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Otú ọ dị, ọ dịghị ihe nkwụsịtụ mgbe a na-ekwu na ime mkpebi akụ na ụba ekwesịghị ịbụ ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-emetụta. Mkpebi ziri ezi gbagoro n'echiche akụ na ụba egosila nsonaazụ ya n'ime otu afọ maka Zimbabwe. Nke a bụ ebubo siri ike megide ndị na-ahụ maka akụ na ụba na mbụ.
3.3. Ọdịnihu
Ọ bụ ezie na akụkọ na-apụta na Zimbabwe dị mma ka oge na-aga, enwere nnukwu ihe egwu dị. Mgbe niile, ka mmetụta ndị dị ala na-apụ n'anya, uto GDP ga-ebelata n'afọ ndị na-abịa.
N'otu oge ahụ, nnukwu ngwa ahịa ngwa ahịa dị ugbu a na ndakpọ akụ na ụba nke ga-emetụtakwa ọchịchọ maka mbupụ mba ahụ ma tinye nrụgide na mgbake na-esighi ike. Obodo a na-adabere na ndị China dị ka nnukwu onye mmekọ azụmahịa na itinye ego, na ikewapụ ya na mba ụwa enweghị njedebe.
– Ọnụego ọnụ ahịa kacha ọhụrụ – Reserve Bank of Zimbabwe
Ihe dị mkpa bụ ka Zimbabwe hụ na ha agaghị aga n'ihu na-emeghachi mmejọ ndị gara aga.
Ruo ugbu a, enwebeghị nlọghachi na ego mba n'ihi enweghị ntụkwasị obi nke na-achị kacha elu.
Ekwesịrị inweta ntụkwasị obi a ọzọ. Ma ọ́ bụghị ya, ọdachi akụ̀ na ụba mmadụ mere ga-aga n'ihu.
Nkume a-aza