सरकारी धितोपत्रहरू, जसलाई G-Secs पनि भनिन्छ, भारतमा लगानीको लोकप्रिय विकल्प हो। यी धितोहरू तिनीहरूको कम जोखिम र स्थिर प्रतिफलको कारण प्रसिद्ध छन्।
तिनीहरू भारत सरकारले आफ्नो खर्च र उधारो वित्तपोषण गर्न जारी गरेका छन् र सरकारको पूर्ण विश्वास र क्रेडिट द्वारा समर्थित छन्।
यस लेखले भारतमा सरकारी सेक्युरिटीहरू खरिद गर्ने बारे चरण-दर-चरण गाइड प्रदान गर्नेछ। म उपलब्ध विभिन्न प्रकारका G-Secs, तिनीहरूलाई खरिद गर्नको लागि योग्यता मापदण्ड, र G-Secs किन्ने र बेच्ने प्रक्रियाहरू समावेश गर्नेछु।
चाहे एक अनुभवी लगानीकर्ता होस् वा एक शुरुआती, यो गाइडले तपाईंलाई G-Secs मा लगानी गर्ने मेकानिकी बुझ्न र सूचित लगानी निर्णयहरू गर्न मद्दत गर्नेछ। सुरु गरौं।
सरकारी धितोपत्रहरू के हुन्?
सरकारी सेक्युरिटीहरू, जसलाई G-Secs पनि भनिन्छ, भारत सरकारले आफ्नो खर्च र उधारो वित्तपोषण गर्न जारी गरेको बन्ड हो। उनीहरूलाई समर्थन गर्ने सरकारको पूर्ण विश्वास र क्रेडिटका कारण उनीहरूलाई धेरै सुरक्षित लगानी विकल्प मानिन्छ।
G-Secs ले तपाईंलाई निश्चित प्रतिफलको दर दिन्छ र केही महिनादेखि केही दशकसम्मको परिपक्वताका साथ जारी गरिन्छ। तिनीहरू भौतिक वा अभौतिकीकृत (डिम्याट) फारममा राख्न सकिन्छ र स्टक एक्सचेन्ज वा ओभर-द-काउन्टर (OTC) च्यानलहरू मार्फत दोस्रो बजारमा कारोबार गरिन्छ।
G-Secs को विशेषताहरू के हुन्?
भारतमा G-Secs का केही मुख्य विशेषताहरू निम्न समावेश छन्:
- रिटर्नको निश्चित दर: G-Secs ले ब्याजको निश्चित दर प्रदान गर्दछ, जुन बन्ड परिपक्व नभएसम्म नियमित रूपमा भुक्तानी गरिन्छ (जस्तै, वार्षिक, अर्ध-वार्षिक, वा त्रैमासिक)।
- कम जोखिम: G-Sec सुरक्षित लगानी हो किनभने सरकारले यी धितोहरूलाई समर्थन गर्दछ। यसको मतलब त्यहाँ पूर्वनिर्धारित वा गैर-भुक्तानी को कम जोखिम छ।
- लिक्विडिटी: G-Secs अत्यधिक तरल हुन्छ र दोस्रो बजारमा सजिलै किन्न र बेच्न सकिन्छ।
- विविधता: G-Secs ले पोर्टफोलियो विविधीकरण गर्न र समग्र जोखिम कम गर्न सक्छ।
भारतमा सरकारी प्रतिभूतिहरूको प्रकार
भारतीय रिजर्व बैंकले विभिन्न प्रकारका प्रतिभूतिहरू जारी गर्दछ; G-Secs को मुख्य प्रकारहरू हुन्:
- ट्रेजरी बिल: यी सरकारद्वारा ९१, १८२ र ३६४ दिनका लागि जारी गरिएका अल्पकालीन ऋण उपकरण हुन्। तिनीहरू तिनीहरूको अंकित मूल्यमा छुटमा जारी गरिन्छ र परिपक्वतामा अंकित मूल्यमा रिडिम गरिन्छ। ट्रेजरी बिलहरूलाई सरकारले जारी गर्ने भएकाले जोखिममुक्त उपकरण मानिन्छ।
- मिति धितोपत्र: यी दुई वर्षदेखि ३० वर्षसम्मका लागि सरकारले जारी गरेको दीर्घकालीन ऋण उपकरणहरू हुन्। तिनीहरूले आवधिक अन्तरालहरूमा धारकलाई ब्याज तिर्छन् र परिपक्वतामा अंकित मूल्यमा रिडिम गरिन्छ।
- राज्य विकास ऋण: यी राज्य सरकारहरूले पूर्वाधार र विकास परियोजनाहरू कोष गर्न जारी गरेको ऋण धितोहरू हुन्। तिनीहरू सामान्यतया 5 देखि 15 वर्ष सम्मको अवधिको लागि जारी गरिन्छ।
यी बाहेक, सरकारले अन्य प्रकारका धितोपत्रहरू पनि जारी गर्दछ: CMBs, TIPS, Zero-Coupon Bonds, Capital Indexed Bods, Floating Rate Bods, आदि।
यी सबै G-Secs स्टक एक्सचेन्जहरूमा सूचीबद्ध छन् र लगानीकर्ताहरूले किन्न र बेच्न सक्छन्। उनीहरूलाई सुरक्षित लगानी विकल्पहरू मानिन्छ किनभने सरकारले तिनीहरूलाई जारी गर्दछ, तर तिनीहरू पनि कर्पोरेट बन्डहरू जस्ता अन्य धितोहरू भन्दा कम प्रतिफल हुने प्रवृत्ति हुन्छन्।
भारतमा सरकारी प्रतिभूतिहरूको लागि योग्यता मापदण्ड
लिलामीमा भाग लिन र G-Secs खरिद गर्नको लागि योग्यता मापदण्डहरू निम्नानुसार छन्:
- उमेर: G-Secs खरिद गर्न कुनै उमेर सीमा छैन।
- आय: G-Secs खरिद गर्नको लागि कुनै आय आवश्यकता छैन।
- राष्ट्रियता: भारतीय नागरिक र गैरआवासीय भारतीय (एनआरआई) ले G-Sec खरिद गर्न सक्छन्। यद्यपि, एनआरआईहरूले भारतको विदेशी विनिमय व्यवस्थापन ऐन (फेमा) र अन्य लगानी नियमहरूको पालना गर्नुपर्छ।
लिलामीमा भाग लिन र G-Secs खरिद गर्न, तपाईं वा कुनै पनि निकायसँग डिम्याट खाता हुनुपर्छ। तपाईंसँग दर्ता गरिएको सेबी (भारतीय धितो र विनिमय बोर्ड) दलाल वा निक्षेपकर्ता सहभागीसँग सक्रिय ट्रेडिंग खाता हुनुपर्छ।
G-Secs को लागि लिलामी प्रक्रिया Negotiated Dealing System (NDS) र RBI द्वारा व्यवस्थित इलेक्ट्रोनिक प्लेटफर्महरू, आय योजनाहरूको लागि रिपोर्टिङ प्लेटफर्म (R-PIS) मार्फत सञ्चालन गरिन्छ।
तपाईंले यो पनि ध्यान दिनुपर्छ कि G-Secs खरिद गर्नको लागि योग्यता मापदण्डहरू प्रस्ताव गरिएको सुरक्षा र लिलामीका सर्तहरूको आधारमा फरक हुन सक्छ। G-Secs खरिदका लागि विशेष आवश्यकताहरूको बारेमा थप जानकारीको लागि वित्तीय सल्लाहकार वा आरबीआईसँग परामर्श गर्न सधैं सल्लाह दिइन्छ।
भारतमा सरकारी प्रतिभूतिहरू किन्नको लागि चरणबद्ध गाइड
G-Secs खरिद गर्ने प्रक्रियाले निम्न चरणहरू समावेश गर्दछ:
१. डिम्याट खाता खोल्नुहोस्
इलेक्ट्रोनिक रूपमा G-Secs राख्नको लागि डिम्याट खाता आवश्यक छ। डिम्याट खाता खोल्नको लागि, तपाईंले डिपोजिटरी सहभागी (DP) लाई सम्पर्क गर्नुपर्छ। यो नेशनल सेक्युरिटीज डिपोजिटरी लिमिटेड (NSDL) वा केन्द्रीय निक्षेप सेवा लिमिटेड (CDSL) मा दर्ता हुनुपर्छ।
तपाईंले एक आवेदन फारम भर्नु पर्छ र आवश्यक कागजातहरू पेश गर्नुपर्नेछ, जस्तै पहिचानको प्रमाण, ठेगानाको प्रमाण, र प्यान कार्ड।
2. एक ब्रोकर चयन गर्नुहोस्
G-Sec लिलामीमा भाग लिनको लागि, तपाईंले SEBI (भारतीय धितो र विनिमय बोर्ड) दर्ता गरिएको ब्रोकर चयन गर्न आवश्यक छ जो NDS (Negotiated Dealing System) र R-PIS (आय योजनाहरूको लागि रिपोर्टिङ प्लेटफर्म) को सदस्य हो। ।
तपाईले ब्रोकरलाई उनीहरूको प्रतिष्ठा, शुल्क र ग्राहक सेवाको आधारमा रोज्न सक्नुहुन्छ।
3. अर्डर राख्नुहोस्
G-Secs को लागि अर्डर गर्न को लागी, तपाइँ तपाइँको ब्रोकर द्वारा उल्लिखित चरणहरु को पालना गर्नु पर्छ। यसमा तपाईले किन्न चाहनु भएको सुरक्षाको प्रकार, मात्रा र तपाईले तिर्न चाहनुभएको मूल्य जस्ता विवरणहरू सहितको अनलाइन फारम भर्नु समावेश हुन सक्छ। त्यसपछि ब्रोकरले NDS वा R-PIS प्लेटफर्म मार्फत तपाईंको बोली पेश गर्नेछ।
४. लिलामीको लागि पर्खनुहोस्
आरबीआईले नियमित रूपमा G-Sec लिलामीहरू सञ्चालन गर्दछ र प्रस्ताव गरिएको धितोहरूको विवरण र लिलामी तालिका अग्रिम घोषणा गर्दछ। तपाइँ तालिका जाँच गर्न सक्नुहुन्छ र तपाइँको दलाल मार्फत तपाइँको बोली राखेर लिलामीमा भाग लिन सक्नुहुन्छ।
5. धितोपत्र प्राप्त गर्नुहोस्
यदि तपाइँको बोली सफल भयो भने, धितोपत्रहरू तपाइँको डिम्याट खातामा सेटलमेन्ट मितिमा जम्मा गरिनेछ, सामान्यतया लिलामी पछि दुई व्यापार दिन। यदि तपाइँको बोली असफल भयो भने, तपाइँको कोष तपाइँलाई फिर्ता गरिनेछ।
उदाहरण को लागी, यदि तपाइँ प्रयोग गर्दै हुनुहुन्छ जेरोधा तपाईंको ब्रोकरको रूपमा, यहाँ तपाईंले G-Secs किन्न सक्नुहुन्छ:
- पहिले, तपाईंले RBI ले तपाईंले भाग लिन चाहनुभएको लिलामी सुरु गरेको छ कि छैन भनेर जाँच गर्नुपर्नेछ।
- एकचोटि तपाईं निश्चित हुनुहुन्छ, जानुहोस् सिक्का वेब र आफ्नो काइट प्रमाणहरू प्रयोग गरेर लग इन गर्नुहोस्।
- ड्यासबोर्डमा, तपाईंले यसमा "सरकारी बन्ड" ट्याप गर्नुहुनेछ।
- प्रत्येक प्रकार अन्तर्गत, तपाईले धेरै प्रस्तावहरूको सूची देख्नुहुनेछ जब तिनीहरू अर्डरको लागि खुला हुन्छन्।
- हाल, आरबीआईबाट खरिदका लागि कुनै बन्ड वा धितोपत्रहरू जीवित छैनन्।
- तपाईंले ट्याप गर्न सक्नुहुन्छ "यहाँ क्लिक गर्नुहोस्" जाँच गर्नको लागि जब धितोहरू लगानीको लागि खुला हुनेछन्।
- जब अर्डरहरू लाइभ हुन्छन्, तपाईंले लगानी गर्न चाहनुभएको G-Sec चयन गर्नुहोस् र "प्लेस अर्डर" मा क्लिक गर्नुहोस्।
छवि क्रेडिट: ट्विटर जेरोधा
- त्यसपछि तपाईले किन्न चाहनुभएको एकाइहरूको संख्या चयन गर्नुहोस्।
- आफ्नो अर्डर पूरा गर्न "पुष्टि गर्नुहोस्" मा क्लिक गर्नुहोस्
भारतमा सरकारी प्रतिभूतिहरू बेच्नको लागि चरणबद्ध गाइड
G-Secs बेच्ने प्रक्रिया लगभग खरिद प्रक्रिया जस्तै हो, तपाईं वास्तविक बिक्री बिन्दुमा पुग्दा साना परिवर्तनहरू सहित। हामी यसलाई जाँच गरौं:
1. अर्डर राख्नुहोस्
G-Secs बेच्नको लागि, तपाईंले आफ्नो ब्रोकरद्वारा उल्लिखित चरणहरू पालना गर्न आवश्यक छ। यसमा तपाईले बेच्न चाहनुभएको सुरक्षाको प्रकार, मात्रा र तपाईले स्वीकार गर्न चाहनुभएको मूल्य जस्ता विवरणहरू सहितको अनलाइन फारम भर्नु समावेश हुन सक्छ।
त्यसपछि ब्रोकरले NDS वा R-PIS प्लेटफर्म मार्फत तपाईंको प्रस्ताव पेश गर्नेछ।
2. खरिदकर्ताको लागि पर्खनुहोस्
G-Secs NDS वा R-PIS प्लेटफर्म मार्फत अन्य लगानीकर्ताहरू द्वारा खरीदको लागि उपलब्ध हुनेछ। यदि एक क्रेता फेला पर्यो भने, धितोपत्रहरू खरिदकर्ताको डिम्याट खातामा सेटलमेन्ट मितिमा हस्तान्तरण गरिनेछ, सामान्यतया बिक्रीको दुई व्यापार दिन पछि।
Pay. भुक्तानी प्राप्त गर्नुहोस्
धितोहरू हस्तान्तरण गरिसकेपछि, तपाईंले बिक्रीको लागि भुक्तानी प्राप्त गर्नुहुनेछ। भुक्तानी तपाईंको बैंक खातामा जम्मा हुनेछ वा चेक मार्फत बनाइनेछ, बिक्रीका सर्तहरू र तपाईंको दलालको नीतिहरूमा निर्भर गर्दै।
यदि तपाइँ Zerodha लाई तपाइँको ब्रोकरको रूपमा प्रयोग गर्दै हुनुहुन्छ भने G-secs कसरी बेच्ने भन्ने बारे म तपाइँलाई उदाहरण दिन्छु:
- तपाईंको जानुहोस् जेरोधा खाता होल्डिंग्स; तपाईं पनि यहाँ क्लिक गर्न सक्नुहुन्छ।
- तपाईले बेच्न चाहनुभएको G-sec चयन गर्नुहोस्, "विकल्पहरू" मा क्लिक गर्नुहोस्, र त्यसपछि "निकास" मा क्लिक गर्नुहोस्।
- अब सीमा विकल्प चयन गर्नुहोस्, र तपाईले बेच्न चाहनुभएको मूल्य प्रविष्ट गर्नुहोस्।
- आफ्नो होल्डिंग बेच्न "बिक्री" मा क्लिक गर्नुहोस्।
भारतमा सरकारी प्रतिभूतिहरूको जोखिम र प्रतिफल
भारतमा सरकारी प्रतिभूतिहरूको जोखिम
भारतमा G-Secs मा लगानी गर्ने सम्भावित जोखिमहरूमा निम्न समावेश छन्:
- क्रेडिट जोखिम: सरकार निरन्तर आर्थिक संकटको सामना गरिरहेको छ। यसको आर्थिक कठिनाइका कारण, यसले धितोपत्रको साँवा र ब्याजको समयमै भुक्तानी गर्न असमर्थ हुन सक्छ। यद्यपि, यो जोखिम सामान्यतया भारत सरकार द्वारा जारी G-Secs को लागी कम मानिन्छ। किनभने हामीसँग, एक देशको रूपमा, हाम्रो ऋण दायित्वहरूमा समयमै भुक्तानी गर्ने बलियो ट्र्याक रेकर्ड छ।
- ब्याज दर जोखिम: G-Secs ब्याज दर मा परिवर्तन को लागी संवेदनशील छन्। यदि ब्याज दर बढ्यो भने, कम ब्याज दरहरू भएको विद्यमान G-Secs को मूल्य घट्न सक्छ। यसले लगानीकर्ताको पुँजी घाटा हुन सक्छ। अर्कोतर्फ, यदि ब्याज दर घट्यो भने, उच्च ब्याज दरको साथ G-Secs को मूल्य बढ्न सक्छ, प्रस्ताव गर्दै। पूंजी लाभ.
- मुद्रास्फीति जोखिम: G-Secs को सामान्यतया एक निश्चित ब्याज दर छ। त्यसोभए, सरकारले समयसँगै ब्याज मार्फत कमाएको पैसाको मूल्य घटाउन सक्छ। उदाहरणका लागि, यदि मुद्रास्फीति दर G-Sec मा ब्याज दर भन्दा उच्च छ भने, क्रय शक्तिमा ब्याज भुक्तानीको मूल्य समयसँगै घट्न सक्छ।
भारतमा सरकारी प्रतिभूतिहरूको फिर्ता
भारतमा G-Secs मा लगानीको सम्भावित प्रतिफलमा निम्न समावेश छन्:
- नियमित आम्दानी: G-Secs ले सामान्यतया एक निश्चित ब्याज दर प्रदान गर्दछ, जुन लगानीकर्तालाई नियमित रूपमा भुक्तानी गरिन्छ (उदाहरणका लागि, मासिक, त्रैमासिक, वा वार्षिक रूपमा)। यसले लगानीकर्ताहरूको लागि नियमित आम्दानीको स्रोत प्रदान गर्न सक्छ।
- पुँजीको मूल्याङ्कन: G-Secs को मूल्य ब्याज दरमा परिवर्तन वा धितोहरूको लागि बजार मागको कारणले समयसँगै बढ्न सक्छ। यसले लगानीकर्ताको लागि पूँजी मूल्यवृद्धि गर्न सक्छ।
- सुरक्षा: पहिले भनिएझैं, G-Secs लाई सामान्यतया सुरक्षित लगानी मानिन्छ किनभने तिनीहरू भारत सरकार द्वारा जारी गरिन्छ, जसमा साँवा र ब्याजको समयमै भुक्तानी गर्न कर र अन्य राजस्व सङ्कलन गर्ने शक्ति छ।
निष्कर्ष
G-Secs, वा सरकारी धितोहरू, विभिन्न उद्देश्यका लागि कोष उठाउन सरकारले जारी गरेको ऋण उपकरणहरू हुन्। G-sec सुरक्षित छन् किनभने सरकारले आर्थिक अवस्थालाई ध्यान नदिई कर र अन्य राजस्व सङ्कलन गर्न सक्छ। यसले सरकारलाई धितोपत्र धारकहरूलाई साँवा र ब्याजको समयमै भुक्तानी गर्न अनुमति दिन्छ।
G-Secs मा लगानीको सम्भावित जोखिमहरूमा क्रेडिट जोखिम, ब्याज दर जोखिम, र मुद्रास्फीति जोखिम समावेश छ। यद्यपि, G-Secs मा लगानीको सम्भावित प्रतिफलमा नियमित आम्दानी, पुँजी वृद्धि र सुरक्षा समावेश हुन्छ।
निर्णय गर्नु अघि, तपाईंले G-Secs मा लगानीको सम्भावित जोखिम र प्रतिफललाई ध्यानपूर्वक विचार गर्नुपर्छ। यदि तपाईं सुरक्षित र स्थिर आम्दानीको स्रोत खोज्दै हुनुहुन्छ वा दीर्घकालीन रूपमा आफ्नो लगानीको क्रय शक्ति जोगाउन चाहनुहुन्छ भने G-Secs राम्रो लगानी हुन सक्छ।
समग्रमा, G-Secs एक विविध वित्तीय पोर्टफोलियोको लागि एक बहुमूल्य थप हुन सक्छ, विशेष गरी यदि तपाईं अपेक्षाकृत सुरक्षित र स्थिर लगानी विकल्पमा लगानी गर्न चाहनुहुन्छ भने।
जवाफ छाड्नुस्