Ha se khale haholo, Zimbabwe e ne e le litabeng ka mabaka 'ohle a fosahetseng. Ho hloka botsitso lipolotiking, ntoa ea sehlopha se tšehelitsoeng ke 'muso ho latela merabe le ho phahama ho hoholo ha chelete e ne e le lintho tse entseng hore naha e ferekane.
Kapele-pele ho fihlela kajeno 'me setšoantšo se fapane ka ho feletseng. Ho na le botsitso lipolotiking ka har'a naha ka ho khutla ha demokrasi ea boemeli, sechaba ha se arohane ho feta kamoo se neng se le sehlohlolong sa sona mme moruo o tsoetse pele.
Le ha lipolotiki le thuto ea kahisano e se litlamo tsa rona, hoa thabisa hore ebe kamora ho otla 800%+ ea theko ea selemo le selemo ka 2020, naha e ile ea rorisoa feela ke Banka ea Lefatše bakeng sa tsosoloso e matla metheong ea motheo ea moruo.
Ho tseba hore na Zimbabwe e fihletse sena joang, re kenella ka botebo linthong tsohle tsa macroeconomics molemong oa ho ithuta haholoanyane.
1. Lilemo Tse Lahlehileng - 1997-2009
1.1 Tšimoloho e Ikokobelitseng
- Zimbabwe - Mokhoa oa Kholiso ea GDP
Zimbabwe, eo pele e neng e tsejoa e le Rhodesia, ke naha e pota-potiloeng ke naha e Afrika Boroa e fihletseng puso ea bongata ka 1980 kamora ntoa ea nako e telele ea lehae lipakeng tsa makhooa a seng makae le bongata ba batho ba batšo ba matsoalloa a moo.
Tumellano ea Lancaster House, e ileng ea felisa ntoa, e ile ea fetisetsa matla ho puso ea bongata ba batho ba batšo ha e ntse e boloka litokelo tsa tokoloho ea beng ba masimo a makhooa bao, e le baahi ba meloko, ba ileng ba iponahatsa e le Maafrika 'me ba khetha ho se khutlele Borithane.
Lilemong tse latelang tse 17, naha e ile ea thabela botsitso bo lekanyelitsoeng ho latela pono ea lipolotiki le ea sechaba le hoja ho phahama ha moruo le ho putlama ho ile ha tsoela pele, e leng ntho e tloaelehileng bakeng sa linaha tse tsoelang pele tse itšetlehileng haholo ka thepa ea mantlha. Kahoo, litheko tsa machaba tsa liminerale le lijalo li laetse hore naha e sebetse hantle hakae moruong kapa komello e hlahang khafetsa e neng e tla sitisa tlhahiso ea lijo ka ho tebileng.
1.2. Black November 1997
Ka November 1997, ka mor'a lefu le matla 'maraka oa Stock ho oa, boemo bo fokolang ba moruo bo ile ba tšolohela merusung e meholo ea lehae. Ba ka sehloohong har'a ba ileng ba loantša mathata a tebileng a moruo e ne e le masole a ntoa ea lehae ea naha.
Ho bohlokoa ho bolela mona hore ka nako ena, Mopresidente oa mehleng eo, Ntate Robert Mugabe, o ne a se a na le lilemo tse 17 a busa. E le moetapele ea hlophisitsoeng oa marabele ea kileng a loana lebaleng la ntoa 'me a fihlela khotso ea lipolotiki e ileng ea lebisa pusong ea bongata, e ne e le motho ea hlomphuoang hohle.
Tlas'a boetapele ba hae, bahlabani ba ntoa ba ile ba tela lihlomo 'me ho ile ha etsoa boiteko bo boholo ba ho li kopanya hape ka har'a lisebelisoa tsa moruo empa ka katleho e fokolang ho latela mehloli ea naha.
E ne e le ho tloha boemong ba bofokoli le ts'okelo e lemohuoang ho tsoa ho matla a hae moo Mopresidente Mugabe a ileng a phatlalatsa lenaneo la thuso ea moruo ho khahlisa bahlabani ba ntoa. Bothata feela e ne e le hore lenaneo le ne le tla lefella 3% ea GDP ka mokhoa oa tefo ea bonus ea nako e le 'ngoe!
1.3 Mathata a 98 & 99
Naha e ne e se na chelete ea ho lefa bonase. Ba ile ba qala ka ho leka ho nyolla se tšoanang ka lekhetho le neng le hanyetsoa ka matla ke bo-rakhoebo.
Ka mor'a moo, ba ile ba qala ho alima, e leng se ileng sa beha khatello ho dollar ea Zimbabwe. Matlotlo a naha a ile a tsoela pele ho felloa ke matla ha e ntse e kenella lets'olo la linaha tse ngata ka 1998 bakeng sa ntoa ea bobeli ea Congo. 1999 e ile ea tlisa komello le liphoso tsa semmuso mabapi le melato e ikemetseng.
1.4. Phetoho ea Mobu
Ka lebaka la ho putlama ha moruo le ho fana ka maikutlo a hore ho na le merusu ea lipolotiki, 'Muso o ile oa faposa maikutlo a batho ka ho qala molao oa tokiso ea mobu, moo mobu o neng o tšoeroe ke bajaki ba makhooa o neng o tla abeloa lihoai tsa batho ba batšo. Ho ile ha latela merusu e meholo, ha bajaki ba makhooa ba baleha naheng eo le ho nyatsuoa ha machaba ho lebisa likotlong khahlanong le naha ka boeona.
Tšusumetso moruong e ne e le mpe haholo, kaha likotlo li ile tsa omisa tebello ea matsete a tsoang kantle ho naha. Ka lehlakoreng le leng, tlhahiso ea temo e ile ea theoha haholo kaha lihoai tsa batho ba batšo li ne li se na mokhoa kapa botsebi ba ho etsa temo e kholo ea mechini, 'me ho e-na le hoo, ba ile ba iphelisa ka temo e fokolang.
Lebaka ke hobane linaha tse ngata li ne li hapiloe ka mabifi, 'me "beng" ba bacha ba batšo ba ne ba se na litokomane tse nepahetseng tseo ba ka li atamelang. libanka bakeng sa chelete ea ho sebetsa.
1.5. Hyperinflation
Ho theoha ha sephetho sa moruo ho tsoa likotlong le litlamorao tsa tokiso ea mobu e mabifi li ile tsa ama lichelete tsa sechaba le ho feta. ’Muso o ile oa etsa qeto ea ho alima chelete eo o neng o ka e alima, empa haholo-holo oa hatisa chelete.
Tšusumetso e bile hore ho tloha ka 2004 ho isa ho 2009, naha e ile ea ts'oaroa ke khatello e tebileng ea inflationary le inflation e nyolohang ho 6,600% ke likhakanyo tse ling. Dolara ea Zimbabwe e ile ea lahleheloa ke botšepehi bohle 'me' Muso oa retelehela ho kenya ts'ebetsong taolo ea theko. Sena se ile sa mpefatsa bothata ha sechaba se fetohela moruong o sa reroang.
2. Lilemo tse Leshome tsa Dollarization
2.1. Mehato ea Pele
Ka 2009, mekga e meraro ya dipolotiki ka Palamenteng e ile ya dumellana ho theha Mmuso wa Kopanelo ya Naha ho etsa diphetoho tse bohloko tsa moruo ha ho ntse ho na le tshepo ya hore kopano ya dipolotiki le botsitso di tla theha tikoloho e loketseng ho thusa ho tsosolosa moruo.
Mohato oa pele oo ’Muso o mocha o ileng oa o nka e bile ka Hlakola 2009 ha ba ne ba ngolisa ka molao litšebelisano tsa lichelete tsa kantle ho naha moruong oa naha. Phello e bile hore ka Mmesa 2009, dolara ea Zimbabwe e ne e se e lahlehetsoe ke bots'epehi bohle mme e emisitsoe ka botlalo. US$ e ile ea fetoha chelete ea molao bakeng sa litšebelisano tsa 'Muso.
2.2 Tšusumetso ea Pele
Tšusumetso ea ts'ebetso ena e bile e ntle haholo. Inflation e ile ea fetoha, tsamaiso ea libanka ea tsitsa 'me moruo oa qala. Leha ho le joalo, ho bile le liphello tse mpe hape:
- Batho ba ile ba tsoela pele ho se tšepe libanka 'me ba boloka lichelete tsa bona moruong o sa reroang, o ileng oa tsoela pele ho ba khatello ea lichelete tsa sechaba, ho qobella 'Muso hore o be boemong ba ho lefa.
- Sena se bile le tšusumetso e eketsehileng ea litefiso tse phahameng haholo tsa tsoala, kaha libanka li ne li haelloa ke chelete ea ho alima le ho thusa ho thefula mabili a moruo.
- Le hoja US$ e ne e sebetsa e le chelete ea molao, ha ea ka ea phethahatsa litlhoko tsohle tse hlokoang ke tsamaiso ea lichelete. Ntho e ka sehloohong har'a litaba tsena e ne e le chelete ea tšepe kapa bothata ba likereke tse nyenyane. Ka lebaka la ho hloka phetoho e nyane, baahi ba ile ba qobelloa ho amohela lichelete tsa tšepe tsa Afrika Boroa. Litlaleho li fana ka maikutlo a ho fapanyetsana ka likhohlopo, airtime ea mohala, le lipompong.
- Naha e ne e sa romelle kantle ho naha ka ho lekaneng hore lidolara li be teng ho tla ikarabella bakeng sa kholo. Kahoo, baahi, ka mokhoa oo e seng oa molao, ba ile ba qala ho sebelisa chelete ka lichelete tse ling, e leng se ileng sa etsa hore ho be le maiketsetso.
2.3. Tse ling tsa Liphoso Tse Tšoanang
Kamora likhetho tsa 2013, tse neng li sentsoe ke liqoso tsa bosholu bo atileng, mokha oa Monghali Robert Mugabe o ile a hapa bongata bo hlakileng ka eena a khethiloe joalo ka Mopresidente. Ka bomalimabe, liphoso tse tšoanang li ile tsa tsoela pele ka:
- Pholisi e lateloang ka potlako mabapi le nts'etsopele ea moruo moo likhoebo tsohle li neng li tlameha ho ba bonyane 51% ea batho ba batšo, ho eketsa ho hloka botsitso le ho thibela matsete;
- Ho menahana ha bosebeletsi ba sechaba ka makhetlo a mabeli ho fana ka mesebetsi sebakeng seo lichelete tsa 'muso li neng li sa lumelle boitlamo bo joalo. Phello e bile hore lilemo tse seng kae hamorao boholo ba tšebeletso ea sechaba bo ile ba tlameha ho fokotsoa haholo.
- Maiteko a fapaneng a ho khutlisetsa dollar ea Zimbabwe ntle le mehato e hlokahalang ea ho aha ts'epo. Phello e bile ho hloka botsitso le moruo o moholo oa batho ba batšo, ka tšebeliso e tsoelang pele ea US$ e le chelete ea molao.
2.4. Liphetoho tsa Sechaena
Ha se tsohle tse lahlehileng nakong ena. 'Muso oa Mugabe, tlas'a khatello e tsoelang pele ea likotlo tsa US, o ile oa sheba libakeng tse ling bakeng sa tšehetso ea moruo 'me oa atleha ho isa bohōleng bo itseng.
Sena se hlahile haholo matseteng a China ho liminerale tsa Zimbabwe, temo & bohahlauli mafapha. Liphetho e bile tse khothatsang, ka mafapha 'ohle a 3 a bonts'a ntlafatso.
Leha ho le joalo, tsena ke lintlafatso tse kholo tse fapaneng bothateng bo bong bo boholo. Ha e le hantle, sena se hlahisitse tšabo ea hore naha e tla fetoha kolone ea Chaena ka katleho.
3. Lehlaseli la Tšepo
3.1. Tsoelo-pele e Matla ea Moruo
Ha lefatše ka kakaretso le koalehile, moruo oa Zimbabwe o ile oa sotleha haholo ke seoa sa coronavirus. Leha ho le joalo, ka lebaka la boemo ba eona ba ho ba mohlahisi oa thepa ea mantlha, naha e ile ea e-ba le phetoho e potlakileng ea maruo.
Ho latela ka Banka ea Lefatše, moruo o ile oa hola ka 5.8% ka 2021 ho latela phokotseho ea 6.2% ka 2020. Mabaka a hlahisoang a etsa hore ho baloe ho khahlisang:
- Kholo ea GDP e tsamaisitsoe ke ho hlaphoheloa makaleng a temo le indasteri. Rea tseba hore tokiso ea mobu le likotlo tse holofatsang li sentse makala ana ka bobeli. Ho ile ha batloa thuso ho Machaena bakeng sa ho hlaphoheloa mona, e ileng ea thusoa ke kotulo e ngata.
- Ho fokotseha ha theko ea lichelete ka lebaka la leano le thata la lichelete. Litefiso tsa phaello e phahameng le mehato ea maano li thusitse ho fokotsa sekhahla sa inflation ho tloha ho 838% ka 2020 ho isa ho 60% ka 2021.
- Ka nako e tšoanang, ’Muso o ile oa leka ho phela ka mokhoa oo o nang le oona ka ho latela leano le nang le boikarabelo la lichelete. Ha ho le e 'ngoe ea lintho tse fetelletseng tse fetileng e ileng ea tšehetsoa, ka tšebeliso ea chelete ea ntlafatso e tsamaellanang le lichelete.
- Litsenyehelo tse phahameng tsa thepa le lichelete tsa basebetsi li ile tsa thusa ka boemo ba ho lefa. Ka kakaretso ho na le matla a mabeli a bapalang mona. E 'ngoe, kamora koluoa ea COVID-19, ha tlhahiso ea lefats'e e khutla marang-rang, ho ne ho e-na le tlhoko e phahameng ea thepa ea mantlha, haholo liminerale. Sena se thusitse moruo oa Zimbabwe ha tlhoko le litheko li ntse li phahama. Taba ea bobeli, ka lebaka la li-Lockdowns, basebetsi ba kantle ho naha ba ile ba lelekoa mosebetsing mme ba khetha ho khutlela hae, ka hona, litefiso tsa lichelete li ne li le holimo.
- Maemo a lekaneng a ente khahlanong le coronavirus a lumelletse moruo ho sebetsa ntle le tlhokahalo ea litšitiso tse tsoang ho li-Lockdown. Hape, Machaena a ne a thusa haholo ebile a le seatla se bulehileng mona.
3.2. Lithuto
Ho pholletsa le nalane ea eona, batho ba phahameng ba busang ba Zimbabwe ba bonahala ba phephetsa monahano o tloaelehileng. Sena se susumetsoa ke takatso ea ba nang le matla a ho lelefatsa puso ea bona ka litšenyehelo tsa boiketlo bo boholo ba baahi. Karolo e mpe ka ho fetisisa ke hore mohopolo oa phetoho o neng o le teng lilemong tsa bo-1970 o tsoela pele ho sebelisoa hampe ho fihlela liphello tse bohloko.
Ka mohlala, nka bonase ea 1997 ho bahlabani ba ntoa. Ho e-na le ho inehela litlhokong tsa bona, e ka be e bile bohlale ho bitsa likhetho tse ncha bakeng sa litaba tse kang tsena hore li kenngoe e le karolo ea lipuisano tse pharalletseng tsa lipolotiki.
Ho joalo le ka tokiso ea mobu e sa eletsoang hantle le e sa sebetsoang hantle. Maikutlo a molemo haholo e ka be e bile ho theha likoporasi tse ka beng li khothalelitse ho ba beng ba mobu ka kopanelo ha ho ntse ho lumella mekhoa e tsoetseng pele ea temo ea mechine hore e tsoele pele.
Ka mokhoa o tšoanang, ho itšehla thajana ha machaba ho ile ha amoheloa ke ’Muso joalokaha eka ke khau ea tlhompho. 'Nete ke hore hoja e ne e se ka Machaena, a ka be a ile a ikarola ntoeng ea lehae e ileng ea tšolla mali le ho feta.
Hape, tlhahiso ea poso ena ha se tlhaloso ea lipolotiki. Leha ho le joalo, ha ho na ho tsilatsila ha ho boleloa hore ho etsa liqeto tsa moruo ha hoa lokela ho susumetsoa ke lipolotiki. Ho nka liqeto tse nepahetseng ho qoelisa mohopolo oa moruo ho bontšitse litholoana tsa eona ka selemo se le seng feela bakeng sa Zimbabwe. Ena ke qoso e tebileng ho ba neng ba laola moruo pejana.
3.3. Bokamoso
Le hoja litaba tse tsoang Zimbabwe li ntse li le ntle ho tloha morao tjena, ho na le likotsi tse tebileng tse setseng. Ka linako tsohle, ha litlamorao tse tlase li nyamela, kholo ea GDP e tla fokotseha lilemong tse tlang.
Ka nako e ts'oanang, boemo ba hajoale ba lihlahisoa le ho putlama ha moruo ho tla ama tlhokahalo ea thepa e romelloang kantle ho naha le ho beha khatello ho hlaphoheloeng ho seng ho ntse ho fokola. Naha e ntse e itšetlehile ka Machaena e le molekane oa eona ea ka sehloohong oa khoebo le matsete, 'me ho itšehla thajana ha eona ho bontša hore ha ho na bofelo.
– Lipalo tsa morao-rao tsa Inflation – Reserve Bank of Zimbabwe
Se hlokahalang ke hore Zimbabwe e netefatse hore ha e tsoelepele ho pheta liphoso tsa nako e fetileng.
Ho fihlela joale, ha ho so ka ho khutlela chelete ea naha ka lebaka la khaello ea trust e busang ka ho fetisisa.
Tšepo ena e hloka ho fumanoa hape. Ho seng joalo, tlokotsi ea moruo e bakiloeng ke batho e tla tsoela pele.
Leave a Reply